De Ziel van de Steen: Een Kunstzinnige Verkenning van de Shona-Beeldhouwkunst
In het hart van Zimbabwe, waar de aarde millennia aan vulkanisch vuur en tijd heeft bewaard in lagen serpentijn, leeft een kunstvorm die niet alleen uit steen is gehouwen, maar uit ziel, geloof en geschiedenis. De Shona-kunst, vernoemd naar het volk dat haar heeft voortgebracht, is veel meer dan een artistieke traditie – het is een spirituele dialoog tussen mens en natuur, tussen voorouders en nakomelingen, tussen het zichtbare en het onzegbare.
Kunst uit Zimbabwe: Shona Sculptuur
Shona sculptuur is een moderne kunstbeweging met diep ingebedde wortels in het verleden. De Shona, de grootste etnische groep van Zimbabwe, zijn in wezen een samenstelling van kleinere stammen die al eeuwenlang op deze vruchtbare gronden leven. Zij worden in sommige tradities beschouwd als de bewaarders van de mysterieuze mijnen van koning Salomo – een mythische verwijzing die onderstreept hoe nauw hun identiteit verbonden is met de aarde en haar rijkdommen.
Zelfs de naam Zimbabwe, afkomstig van Dzimba dzemabwe – “huizen van steen” – weerspiegelt deze band. Al in de oudheid bouwden de Shona zonder gebruik van mortel indrukwekkende structuren uit handgesneden stenen blokken. De hedendaagse beeldhouwkunst staat dan ook niet op zichzelf; zij is de voortzetting, de vernieuwing en de veredeling van een eeuwenoud ambacht. Wat ooit functioneel was – bouwen, beschermen, eren – is nu artistiek geworden. De overgang van het functionele naar het expressieve, van ambacht naar kunst, markeert een culturele renaissance die zijn oorsprong vond in het midden van de 20e eeuw.
Aanvankelijk werden stenen enkel bewerkt met spirituele of rituele bedoelingen, niet om tentoongesteld of verkocht te worden. Maar onder invloed van figuren als Frank McEwen en Tom Blomefield kreeg het bewerken van steen een nieuwe betekenis. De Shona begonnen hun voorouderlijke relatie met de steen opnieuw vorm te geven – nu als expressie van identiteit, emoties en verhalen. Deze omslag leidde tot een artistieke bloei én tot sociale en economische ontwikkeling. Beeldhouwen werd niet enkel een roeping, maar ook een bron van inkomen, van waardigheid, van toekomst.
De Ontwakende Steen
In enkele decennia ontstond er een kunstscène die zijn gelijke niet kent. In korte tijd werden er meer beelden gemaakt dan in de hele Italiaanse renaissance. Zimbabwe geldt vandaag, procentueel gezien, als het land met de meeste kunstenaars ter wereld. Deze kunst wordt vaak van vader op zoon doorgegeven – een levendige traditie die generaties verbindt.
Shona-beeldhouwkunst is geen “Afrikaanse kunst” in de westerse, vaak misleidende betekenis van het woord. De beelden zijn niet primitief, niet decoratief, maar doordrenkt van symboliek, geloof, spiritualiteit en sociale waarden. Het vitalisme van de vormen, de vertekende proporties, het monumentale karakter en het gebruik van natuurlijke steen geven de sculpturen een kracht die universeel aanspreekt.
De beeldhouwer werkt intuïtief: hij schetst niet, hij luistert. De steen vertelt hem wat het wil worden. Met een slaghamer worden de grove lijnen gevormd, met beitels verfijnd. Dan begint het polijsten: korrel na korrel, tot de
steen glanst en spreekt. Tot slot wordt het beeld verhit boven open vuur en ingewreven met bijenwas – de ziel van de steen komt naar buiten, in tinten zwart, groen, oker en bruin.
Portretten in Steen
De sculpturen leven in de handen van hun makers. Zoals Gladman Zinyeka (1962–2001), die zijn jeugd doorbracht in oorlog, zijn stem vond in de steen, en het lijden van de armen met schrijnende expressie uitbeeldde: “Ik sta voor de armen. Ik ben gelukkig, want ik kan schreeuwen door de steen.” Zijn broer Thomas Zinyeka zet de lijn voort met abstracte vormen, glad gepolijst, tastend naar betekenis.
Chairos Muchembere, die op twaalfjarige leeftijd begon te beeldhouwen, laat de stenen lachen. Zijn figuren – vrolijk, warm, vol liefde – zijn een ode aan gezin, trouw en zorg. “De stenen spreken,” zegt hij, en zijn beelden fluisteren verhalen van vreugde en verbondenheid.
Eddie Masaya verkent voortdurend nieuwe combinaties van ruwe en gladde texturen, en balanceert tussen traditionele vormen en hedendaagse thema’s. Zijn kunst is een brug tussen verleden en heden, tussen generaties en culturen.
En dan is er Bernard Takawira (1948–1997), wiens werk doordrenkt is van innerlijke strijd. Zijn beelden zijn elegant en abstract, maar dragen een diepe lading – worstelingen tussen christendom en Shona-cultuur, tussen kracht en kwetsbaarheid. Zijn sculpturen spreken over integriteit, geduld, nederigheid – thema’s die niet alleen persoonlijk, maar universeel zijn. Hij zei: “Na twee weken met een steen, beginnen de steen en ik elkaar te begrijpen.” Dat is de essentie van Shona-kunst: het is een dialoog, geen handeling.
Een Stem voor het Onzegbare
Shona-kunst is geen stijl, geen school, geen stroming. Het is een levende traditie, gedragen door generaties – vaders en zonen, moeders en mythen, steen en geest. Ze is een reflectie van het sociale en spirituele leven, een monument voor het onzichtbare. Ze is gegroeid uit de aarde van Zimbabwe, maar reist over continenten, spreekt in musea, galerijen en privécollecties, van Parijs tot Genève, van Londen tot Harare.
In een tijd waarin de wereld hunkert naar verbinding met het wezenlijke, biedt deze kunst iets zeldzaams: een intieme ontmoeting met de ziel van de mens, zichtbaar gemaakt in steen.
Want wie goed kijkt, ziet het: de steen spreekt. En wat zij vertelt, is onvergetelijk.
S. Masukara
Edronce Rukodzi
Charios Muchembere
Benson Maghunha
Edmore Sango
Taurai Rukodzi