De Ziel van de Steen: Een Kunstzinnige Verkenning van de Shona-Beeldhouwkunst

In het hart van Zimbabwe, waar de aarde millennia aan vulkanisch vuur en tijd heeft bewaard in lagen serpentijn, leeft een kunstvorm die niet alleen uit steen is gehouwen, maar uit ziel, geloof en geschiedenis. De Shona-kunst, vernoemd naar het volk dat haar heeft voortgebracht, is veel meer dan een artistieke traditie – het is een spirituele dialoog tussen mens en natuur, tussen voorouders en nakomelingen, tussen het zichtbare en het onzegbare.

Kunst uit Zimbabwe: Shona Sculptuur

Shona sculptuur is een moderne kunstbeweging met diep ingebedde wortels in het verleden. De Shona, de grootste etnische groep van Zimbabwe, zijn in wezen een samenstelling van kleinere stammen die al eeuwenlang op deze vruchtbare gronden leven. Zij worden in sommige tradities beschouwd als de bewaarders van de mysterieuze mijnen van koning Salomo – een mythische verwijzing die onderstreept hoe nauw hun identiteit verbonden is met de aarde en haar rijkdommen.

Zelfs de naam Zimbabwe, afkomstig van Dzimba dzemabwe – “huizen van steen” – weerspiegelt deze band. Al in de oudheid bouwden de Shona zonder gebruik van mortel indrukwekkende structuren uit handgesneden stenen blokken. De hedendaagse beeldhouwkunst staat dan ook niet op zichzelf; zij is de voortzetting, de vernieuwing en de veredeling van een eeuwenoud ambacht. Wat ooit functioneel was – bouwen, beschermen, eren – is nu artistiek geworden. De overgang van het functionele naar het expressieve, van ambacht naar kunst, markeert een culturele renaissance die zijn oorsprong vond in het midden van de 20e eeuw.

Aanvankelijk werden stenen enkel bewerkt met spirituele of rituele bedoelingen, niet om tentoongesteld of verkocht te worden. Maar onder invloed van figuren als Frank McEwen en Tom Blomefield kreeg het bewerken van steen een nieuwe betekenis. De Shona begonnen hun voorouderlijke relatie met de steen opnieuw vorm te geven – nu als expressie van identiteit, emoties en verhalen. Deze omslag leidde tot een artistieke bloei én tot sociale en economische ontwikkeling. Beeldhouwen werd niet enkel een roeping, maar ook een bron van inkomen, van waardigheid, van toekomst.

De Ontwakende Steen

In enkele decennia ontstond er een kunstscène die zijn gelijke niet kent. In korte tijd werden er meer beelden gemaakt dan in de hele Italiaanse renaissance. Zimbabwe geldt vandaag, procentueel gezien, als het land met de meeste kunstenaars ter wereld. Deze kunst wordt vaak van vader op zoon doorgegeven – een levendige traditie die generaties verbindt.

Shona-beeldhouwkunst is geen “Afrikaanse kunst” in de westerse, vaak misleidende betekenis van het woord. De beelden zijn niet primitief, niet decoratief, maar doordrenkt van symboliek, geloof, spiritualiteit en sociale waarden. Het vitalisme van de vormen, de vertekende proporties, het monumentale karakter en het gebruik van natuurlijke steen geven de sculpturen een kracht die universeel aanspreekt.

De beeldhouwer werkt intuïtief: hij schetst niet, hij luistert. De steen vertelt hem wat het wil worden. Met een slaghamer worden de grove lijnen gevormd, met beitels verfijnd. Dan begint het polijsten: korrel na korrel, tot de

steen glanst en spreekt. Tot slot wordt het beeld verhit boven open vuur en ingewreven met bijenwas – de ziel van de steen komt naar buiten, in tinten zwart, groen, oker en bruin.

Portretten in Steen

De sculpturen leven in de handen van hun makers. Zoals Gladman Zinyeka (1962–2001), die zijn jeugd doorbracht in oorlog, zijn stem vond in de steen, en het lijden van de armen met schrijnende expressie uitbeeldde: “Ik sta voor de armen. Ik ben gelukkig, want ik kan schreeuwen door de steen.” Zijn broer Thomas Zinyeka zet de lijn voort met abstracte vormen, glad gepolijst, tastend naar betekenis.

Chairos Muchembere, die op twaalfjarige leeftijd begon te beeldhouwen, laat de stenen lachen. Zijn figuren – vrolijk, warm, vol liefde – zijn een ode aan gezin, trouw en zorg. “De stenen spreken,” zegt hij, en zijn beelden fluisteren verhalen van vreugde en verbondenheid.

Eddie Masaya verkent voortdurend nieuwe combinaties van ruwe en gladde texturen, en balanceert tussen traditionele vormen en hedendaagse thema’s. Zijn kunst is een brug tussen verleden en heden, tussen generaties en culturen.

En dan is er Bernard Takawira (1948–1997), wiens werk doordrenkt is van innerlijke strijd. Zijn beelden zijn elegant en abstract, maar dragen een diepe lading – worstelingen tussen christendom en Shona-cultuur, tussen kracht en kwetsbaarheid. Zijn sculpturen spreken over integriteit, geduld, nederigheid – thema’s die niet alleen persoonlijk, maar universeel zijn. Hij zei: “Na twee weken met een steen, beginnen de steen en ik elkaar te begrijpen.” Dat is de essentie van Shona-kunst: het is een dialoog, geen handeling.

Bovenkant formulier

Onderkant formulier

Een Stem voor het Onzegbare

Shona-kunst is geen stijl, geen school, geen stroming. Het is een levende traditie, gedragen door generaties – vaders en zonen, moeders en mythen, steen en geest. Ze is een reflectie van het sociale en spirituele leven, een monument voor het onzichtbare. Ze is gegroeid uit de aarde van Zimbabwe, maar reist over continenten, spreekt in musea, galerijen en privécollecties, van Parijs tot Genève, van Londen tot Harare.

In een tijd waarin de wereld hunkert naar verbinding met het wezenlijke, biedt deze kunst iets zeldzaams: een intieme ontmoeting met de ziel van de mens, zichtbaar gemaakt in steen.

Want wie goed kijkt, ziet het: de steen spreekt. En wat zij vertelt, is onvergetelijk.

S. Masukara

Edronce Rukodzi

Charios Muchembere

Benson Maghunha

Edmore Sango

Taurai Rukodzi

Over Michel Elands
Mystiek in materie – de wereld van Michel Elands

In een tijdperk van digitale vluchtigheid zoekt Michel Elands naar een tastbare waarheid. Zijn werk ontspringt uit de aardse klei en verankert zich in de fysieke wereld, als antwoord op de vluchtigheid van het artificiële. In zijn sculpturen ontstaat een dimensie waarin tijd en plaats samenvloeien – historische echo’s verweven met hedendaagse objecten vormen gelaagde vertellingen.

De creaties van Elands balanceren op het snijvlak van mystiek en alledaagsheid. Sommige lijken bezielde rituele objecten, andere evoceren herinneringen of figureren als stille getuigen van een vergeten filmset. Zijn hand is steeds zichtbaar: elke vingerafdruk, elke beweging versteent in het materiaal, als ademend bewijs van het maakproces.

Wat zijn oeuvre verbindt, is de constante levendigheid. Met gewaagde composities daagt hij zwaartekracht en conventie uit, telkens opnieuw. Elk werk nodigt uit tot een introspectieve reis, waar verleden en heden samenvloeien in een verstilde, maar krachtige dialoog.

Over Christine Morren
Verbeelding als noodzaak – de beeldtaal van Christine Morren

Christine Morren schildert en tekent niet enkel vanuit passie – het is een levensnoodzaak. Al van jongs af aan vond ze in de kunst een stille schuilplaats, een plek waar ze zich kon uitdrukken te midden van de verwachtingen van de buitenwereld. Ondanks tegenwind volgde ze haar eigen pad.

Grotendeels autodidact en met een uitgesproken gevoel voor sfeer en emotie, werkt Morren voornamelijk in olieverf. Haar atelier is een toevluchtsoord waar de tijd vertraagt en de wereld buiten even verdwijnt. Elk penseelstreek weerspiegelt haar innerlijke beleving, soms intens, soms licht en speels.

De kunstpraktijk van Morren is verweven met het dagelijks leven – zelfs wanneer tijd ontbreekt, vindt ze ruimte om te creëren, al is het in een haast onbewust krabbeltje op een servet of een improvisatie met een kaaskorst. Haar werk ontstaat uit een diepgewortelde nood aan expressie en draagt diezelfde authenticiteit over op de toeschouwer.

Eddie Timmermans is een veelzijdige kunstenaar wiens werk zich kenmerkt door een diepgaande en kritische verkenning van de grenzen tussen het bewuste, onbewuste en onderbewuste. Hij volgde zijn opleiding aan het St Lukasinstituut in Brussel, waar hij zich specialiseerde in vrije grafiek, en het Nationaal Hoger Instituut in Antwerpen, waar hij schilderkunst studeerde. Door zijn artistieke achtergrond weet hij zowel met grafische als schilderkunstige technieken een vernieuwende benadering van beeldvorming te creëren.

Zijn werk is allesbehalve decoratief; het wordt gepresenteerd als een plastische verkenningstocht die de toeschouwer uitnodigt tot reflectie. In zijn schilderijen komt abstractie op een figuratieve manier tot leven, waarbij elk werk niet slechts een afbeelding, maar een vraagstuk is. De onderwerpen van zijn werken draaien vaak om thema's als eigenheid, bestaansrecht, twijfel, vrijheid en de zin of onzin van het leven. In plaats van virtuositeit of evidente beelden na te streven, richt Timmermans zich op het oproepen van vragen en emoties die verder reiken dan de eerste indruk.

Hoewel de middelen die hij gebruikt conventioneel lijken — acrylverf op een drager — blijft het uitgangspunt van zijn werk een kritische zoektocht naar zowel zichzelf als de wereld om hem heen. Deze zoektocht mondt uit in fragmentarische beelden, opgebouwd uit een collectie van toevallige indrukken die hij dagelijks ervaart. Deze elementen worden gebruikt als 'acteurs' binnen een decor van zijn schilderijen. Door dit proces creëert hij een dynamisch samenspel van vormen, kleuren en sferen, waarbij de keuze voor elk element zowel bewust als onbewust flexibel blijft tot het allerlaatste moment.

Zijn werk stelt de toeschouwer in staat om het gebruikelijke verwachtingspatroon los te laten, door hen aan te moedigen een vrije, autonome en zelfkritische benadering te ontwikkelen. De uitdaging van Eddie Timmermans is niet alleen het vermijden van voor de hand liggende oplossingen, maar ook het ontsnappen aan de gevestigde 'kijknormen'. Zijn werk is een uitnodiging tot het onderzoeken van onbekend terrein, een uitnodiging die altijd open blijft voor interpretatie en herinterpretatie.

Timmermans heeft zijn werk getoond in diverse solo- en groepstentoonstellingen, waaronder op locaties als het Jordaenshuis in Antwerpen, de galerij Balbani in Antwerpen, het Cultuurcentrum Strombeek en De Pianofabriek in Sint-Gillis. Daarnaast was zijn werk te zien in talloze groepstentoonstellingen in onder andere Leuven, Vlezenbeek, Antwerpen, Hasselt, Namen, Luik, Brussel en Mechelen.

 Fragile verso, 65x79,5cm

 Show me the way trough the dark, 30x35,5cm

 Garden awakenings, 74,5x90cm

 Crashpoint, 71.50x79,50 cm

 In Burn Bastard Burn nemen Barry Camps en Jo Foulon de toeschouwer mee in hun wereld, beide kunstenaars hanteren een beeldbenadering waarbij ze bewust cruciale informatie weglaten. Barry, leraar aan de academie in Lier, en Jo, gespecialiseerd in glaskunst, werken niet voor het eerst samen. “Ik ken Jo eigenlijk al heel lang”, vertelt Barry. “Toen Jo mijn laatste tentoonstelling bezocht, inspireerde zijn glasblazen me enorm. Er zaten interessante vormelijke elementen in die deden vermoeden dat een samenwerking goed zou werken.”

Vanuit deze wederzijdse inspiratie ontstond Burn Bastard Burn een project waaraan ze samen een jaar hebben gewerkt.Hetweerspiegelt de creatieve attitude van beide kunstenaars. Het “burn”-element verwijst naar het glasblazen, maar ook naar een proces van destructie en heropbouw dat in hun werk aanwezig is. “Het destructieve zit vaak in mijn werk. Soms maak ik bewust dingen kapot in mijn schilderijen. Kunst is voor mij een verwerking van wat ik zie en hoor. Alles, van film tot muziek, kan me inspireren en in mijn werk terechtkomen. Meestal start ik niet vanuit een beeld, maar vanuit een gevoel of kleur. Dat is ook waar Jo en ik op één lijn zitten”, legt Barry uit. “Door systematisch details te onthouden, stellen we vragen zonder directe antwoorden te geven: naar wat of wie kijken we eigenlijk?”

Controle

Jo beschrijft zijn proces als iets dat onvoorspelbaar en organisch groeit. “Mijn werk vertrekt altijd vanuit een gevoel en natuurlijke elementen, zoals vergankelijkheid. Glasblazen past daarbij. Ik moest zelf een oven bouwen om mijn ideeën te kunnen realiseren. In mijn werk gebruik ik materialen zoals glaswol en metaal”, aldus Jo. “Het proces maakt het werk wat het uiteindelijk wordt, maar dat proces kan altijd opnieuw starten als het werk onverkocht blijft.”

Een andere belangrijke overeenkomst tussen de twee kunstenaars is hun kijk op controle en loslaten. “Ik bouw mijn schilderijen vaak klassiek op, maar daarna doorbreek ik het door het werk deels te vernietigen. Het maakt de kunst levendig en voorkomt dat ik alles onder controle heb. Kunst moet blijven uitdagen, zowel voor mezelf als voor de toeschouwer”, legt Barry uit.

Jo beaamt dit. “Die gelaagdheid, het idee dat een werk blijft evolueren, zie ik ook terug in Barry’s werk. Het vraagt iets van de verbeelding van de toeschouwer, en dat maakt het voor mij zo interessant. Hoe minder informatie een beeld bevat, hoe meer de kijker gedwongen wordt om bij zichzelf te rade te gaan.”

Publiek

Voor beide kunstenaars is het contact met de toeschouwer een essentieel deel van het proces. “Een werk is pas af als het een toeschouwer heeft gehad”, zegt Barry. “Kunst blijft een communicatievorm, en zonder publiek is een werk niet echt af. We zijn trots op ons werk en willen het tonen. Reacties van mensen maken het werk compleet”, voegt Jo toe.

Hélène Baccaert GVA

  © hb

 Jo Foulon

  Barry Camps & Jo Foulon

 Barry Camps & Jo Foulon     

  Barry Camps & Jo Foulon